اختلافات ایران و عراق سابقهای طولانی دارد و ریشه درزمانی داشت که هنوز کشوری به نام عراق تشکیل نشده بود و سرزمینی که اکنون با نام عراق شناخته میشود جزئی از امپراتوری عثمانی بود. اختلافات ایران و عثمانی در طول چهار قرن همچنان پابرجا بود تا اینکه پس از جنگ جهانی اول با تجزیه امپراتوری عثمانی و تشکیل دولت عراق منازعات و اختلافات ایران و عثمانی به اختلافات و منازعات ایران و عراق بدل شد. در دوره عثمانی منازعات بیشتر ابعاد مذهبی و ایدئولوژیک داشت و چهار جنگ بزرگ ایدئولوژیکی را با صفویه شیعی رقم زد و تنها قراردادهای صلح استانبول و زهاب نظم پایداری را برای چند دهه بین دو کشور ایجاد کرد که با تزلزل حکومت در ایران این نظم فروپاشید؛ بنابراین این جنگها تا جنگ جهانی اول و اشغال قسمتهای محدودی از ایران، توسط عثمانها در غرب نیز ادامه یافت و تنها با فروپاشی عثمانی برای یک قرن کمرنگ گردید و بحران قومی جایگزین آن شد. بحران ایدئولوژیک موجب شد خطوط مرزی دو کشور تا بعد از جنگ جهانی اول نهایی نگردد.
تشکیل دولت عراق با قیمومیت انگلستان مسئلهای بود که نهتنها موارد و مسائل متنازعفیه را کاهش نداد بلکه بهنوبه خود تولید مسائل و مشکلاتی دیگری را موجب شد. عراق بر مبنای ناسیونالیسم قومی تأسیس شد و امپراتوری عثمانی فروپاشید. اقلیتی سنی مذهب نیز با حمایت انگلستان بر عراق حاکم گشت. اولین مسئلهای که از این رهگذر پدید آمد اخراج علمای شیعه ایرانی مقیم عراق به علت برپایی و رهبری انقلابی ضد استعماری در کشور عراق بود. توضیح اینکه علمای شیعه که بههیچوجه تاب تحمل استیلای بیگانه را نداشتند پس از جنگ جهانی اول که استعمار انگلستان قیمومیت عراق را بهعنوان غنیمتی جنگی به چنگ آورده بود، فتوای جهاد صادر و علیه انگلیسها به پا خاستند. بدیهی بود انگلیسیها نیز برای تحکیم استیلای خود بر عراق، وجود علمای مخالف را برنتافته اقدام به اخراج آنها نمودند. لذا دولت و ملت ایران بهشدت به این اقدام اعتراض نموده و روابط دو کشور به تیرگی گرایید.
با تغییر در نظم منطقهای خاورمیانه و تأسیس حکومتهای ملی و دولتهای عرفی و حمایت انگلستان از هر دو کشور ایران و عراق و تصمیم دولتهای این دو کشور برای واگذاری توسعهطلبی ارضی بهتدریج اختلافات دو کشور کمرنگ شد و پیمان سعدآباد باعث همکاری دو کشور در حوزهای امنیتی و تجاری گشت و پیمان بغداد در سال 1334 پیوندهای امنیتی منطقهای دو کشور را گسترش داد. لیکن ناگهان با شکلگیری دولتهای انقلابی با مرام سوسیالیستی و تأکید بر پانعربیسم منطقهای در سال 1338 روابط دو کشور تیره شد و عراق درصدد بهرهگیری از پانعربیسم منطقهای برای اخلال در امنیت ملی ایران برآمد. بحران مزبور حتی در پیمان الجزایر سال 1353 حل نشد و با انقلاب اسلامی و تلاقی بحران قومی و ایدئولوژیک تشدید شد که باعث تحمیل طولانیترین جنگ منطقهای توسط عراق علیه ایران با حمایت کشورهای عربی منطقه و ساختار نظام بینالملل گردید. روابط پرتضاد دو کشور پس از جنگ ادامه یافت و بعد از سقوط صدام توسط ایالاتمتحده و همپیمانانش فرصتی برای همکاری دو کشور فراهم گشت. شیعیان بهتناسب اکثریت خود ساختار سیاسی را به دست گرفتند و روابط دو کشور به سمت ایجاد متحدانی استراتژیک در حوزه سیاسی و اقتصادی پیش رفت. ساختار نظام جهانی و سیستم تابع منطقهای آن این روابط را که در حال ایجاد نظم منطقهای جدید در خاورمیانه بود برنتافتند. از شکافهای مذهبی و قومی بین دو کشور سود جسته و از این بحرانها استفاده نموده و با حمایت از پیکار جویان جدید در سوریه و عراق امنیت ملی ایران را نشانه رفتند.
ب: سؤال اصلی و سؤالات فرعی
سؤال اصلی:
پیکارجویان معارض (داعش و گروههای وابسته) در عراق چه تأثیری بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران دارند؟
سؤالات فرعی:
- بحرانهایی که پیکارجویان معارض بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران دارند دارای چه ابعادی است؟
- رفتار پیکارجویان معارض چگونه محیط امنیتی ایران در منطقه خاورمیانه را متأثر کرده است؟
- بحران ناشی از حضور پیکارجویان معارض در همسایگی ایران چه تفاوتی ازلحاظ تاریخی و جامعهشناختی با سایر بحرانهای امنیتی ایران دارد؟
ج: اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
هر پژوهش از دو بعد اهمیت و ضرورت نظری و کاربردی برخوردار است:
اهمیت نظری
- گسترش ادبیات نظری در خصوص امنیت و امنیت ملی
- شناخت ابعاد نظری و فقهی گروههای تکفیری و جهادی
- شناخت عوامل مؤثر بر امنیت ملی
اهمیت کاربردی:
- شناخت عوامل تأثیرگذار بر امنیت ملی ایران در کشور عراق و تحلیل موضوع برای دستگاه دیپلماسی کشور
- مقایسه بحرانهای قومی و ایدئولوژیک مذهبی در عراق و تأثیر آن بر ایران
- بررسی راهکارهایی برای مقابله با خطر داعش و دیگر گروههای پیکارجو
تأمین امنیت در عراق از ابعاد گوناگون برای ایران مهم خواهد بود ایران با عراق دارای تشابه مذهبی، تشابهات قومی زیادی هست. وجود قومیتهای مشابه همچون کرد نیز دلیل دیگر اهمیت امنیت عراق برای ایران میباشد ابعاد دیگر اهمیت عراق مربوط به ابعاد اقتصادی و بازرگانی و خصوصاً موقعیت نفتی عراق میباشد که لازمه شناخت بیشتر عراق و امنیت این کشور را برای ایران میرساند.
در این قسمت به بررسی کتب ، مقالات و پایاننامههای پرداخته میشود که به نحوی با موضوع این پایاننامه مرتبط میباشد:
در ابتدا کتاب «ایران، عراق جدید و نظام سیاسی-امنیتی خلیجفارس» نوشته کیهان برزگر، مرکز تحقیقات استراتژیک و معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ 1389 بررسی میشود این کتاب به اتفاقات رویداده در عراق بعد از حمله نظامی آمریکا و متحدانش پرداخته و اینکه چه اتفاقاتی در این خصوص در منطقه به وجود آمده و چه تأثیری در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ایدئولوژیکی ایجاد کرده و رفتار و اقدامات ایران در این راستا چگونه بوده است، در ابتدای این کتاب از عراق جدید و چشماندازههای قدرت و سیاست در خاورمیانه صحبت میکند که باعث ایجاد بحرانهایی در منطقه و تغییرات ژئوپلیتیکی شده که قدرت و سیاست در خاورمیانه را با چالش روبهرو کرده است. در این بخش اشاراتی به اقدام و فعالیت دولتهای غربی در عراق برای تحکیم حکومت و قدرت متمایل به آنها و خواستههایشان دارد. بخش بعدی این کتاب به رابطه جدید ایران و عراق اشاره میکند که به بررسی چالشها و فرصتهای موجود میپردازد و اینکه عنصر شیعی در این خصوص بیشترین نقش را بازی میکند. بخش بعدی این کتاب به رابطه ایران و آمریکا در خصوص اتفاقات جدید عراق پرداخته که این تغییرات حضور منطقهای ایران را متحول کرده و همچنین تضاد نقش ایران و آمریکا در عراق را مورد تحلیل قرار میدهد. در بخش آخر این کتاب نیز بعد سیاسی-امنیتی ایران و عراق جدید را بررسی میکند که شناخت نظام سیاسی-امنیتی خلیجفارس در رأس این بخش قرارگرفته است؛ بنابراین کتاب حاضر فقط به فرصتهای ایران در عراق جدید میپردازد و تهدیدات امنیتی جدید را در برنمیگیرد.
کتاب «داعش؛ دولت اسلامی عراق و شام، بررسی انتقادی تاریخ و افکار» تألیف محمد ابراهیم نژاد و تدوین و ویرایش علمی حجتالاسلاموالمسلمین مهدی فرمانیان است. در سال 1393 توسط انتشارات موسسه مطالعات بنیان دینی اندیشکده ادیان ، فرق و مذاهب قم منتشر شده است. در این کتاب، عناوینی همچون ابومصعب زرقاوی کیست؟ تأسیس القاعده عراق و فجایع آن، رهبری ابوبکر بغدادی، جنگ در سوریه و تأسیس داعش، وضعیت سیاسی عراق در زمان آغاز حملات داعش به عراق، ساختار تشکیلاتی داعش، تحلیلی بر مواضع داعش را در برمیگیرد.
نویسنده، در این کتاب عنوان میکند؛ با حمله آمریکا به عراق در سال 2003 به بهانه مبارزه با تروریسم، شاخه القاعده در عراق، به رهبری ابومصعب زرقاوی فعال شد و عملیاتهای انتحاری بسیاری در عراق به وقوع پیوست. ابومصعب الزرقاوی از 2003 تا 2006، رهبر القاعده عراق بود و دشمن نزدیک خود را شیعیان میدانست و مهمترین کار خود را مبارزه با دولت شیعه عراق معرفی کرده بود. وی در سال 2006، در بمباران مواضع القاعده در عراق از سوی آمریکا کشته شد. با کشته شدن وی افراد دیگری رهبری این گروه را به عهده گرفتند؛ اما وضع عراق و فقدان رهبرانی کاریزما، مثل زرقاوی، افول فعالیتهای القاعده عراق را در پی داشت تا اینکه در سال 2010، موضوع سوریه پیش آمد و در همین زمان، ابوبکر البغدادی رهبر این گروه تروریستی شد و با خشونت بیشتر، به قتل و غارت مردم بیگناه اقدام کرد.
وی در بخش دیگری از کتاب ذکر کرده است که برای شناخت داعش باید القاعده را شناخت و شناخت القاعده بدون شناخت سلفیه جهادی ممکن نیست. سلفیه جهادی در دهه هفتاد قرن بیستم، در مصر ظهور یافت و با تفسیر خاص از جاهلیت و جهاد گروههای تکفیری متعددی از دل آن بیرون آمدند. نویسنده، این کتاب را رسالهای مختصر در باب تاریخ و عقاید القاعده عراق میداند که بهتازگی، نام دولت اسلامی عراق و شام (داعش) را بر خود نهاده است. اما چیزی که در این پایاننامه به آن اشارهشده است، تأثیرات فعالیت گروههای پیکارجو خصوصاً داعش بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی است.
مقاله «برآورد استراتژیک عراق آینده» از فرزاد پور سعید، از فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره اول، بهار، 1389 شماره مسلسل 47. که در این مقاله به برآیندی از وضعیت کنونی و گذشته عراق، نوع بازیگری و تمایلات بازیگران مؤثر اعم از داخلی و خارجی، فرصتها و تهدیدات پیش روی و آسیبپذیریها و مزیتهای آن در عرصه داخلی و منطقهای پرداخته است. در این مقاله به تخمین راهبردی عراق آینده میپردازد و این مهم را از خلال نقد سناریوی ایده آلیستی امکانپذیر میداند. این سناریو، شامل وضعیتی است که قانون اساسی عراق جدید، در قالب نوعی هدفگذاری راهبردی برای آینده این کشور ترسیم کرده و شامل دو هدف دموکراسی سازی در داخل و صلحطلبی در سیاست خارجی است. نویسنده این مقاله از رویکرد ساختاریابی سود میجوید و از خلال این رویکرد، به برآورد استراتژیک عراق آینده میپردازد. مطابق این رویکرد، واقعیات ساختاری عراق در چارچوب تاریخ، جغرافیا، فرهنگ و اقتصاد سیاسی این کشور، موجب محدودیت سناریوی ایده آلیستی و کشاکش میان آرمانها واقعیات در عراق آینده میشود. همانطور که در معرفی این مقاله آمده تحولات آینده عراق با اتفاقات جدید موردبررسی قرار داده و ایدئولوژی جدید عراق را بررسی کرده است؛ اما ارتباط این ایدئولوژی و اتفاقات عراق را با ایران اشارهای نکرده که زمینه فعالیت در این راستا را در این پژوهش موجب شده است.
مقاله «عراق، استمرار خشونت و رویای دموکراسی»، نویسنده خلیل اله سردارنیا ، فصلنامه راهبرد ، سال بیست و یکم ، شماره 63 تابستان 1391 که موضوعاتی هم چون بحرانهای هویت، یکپارچگی و مشروعیت ریشهدار، ملتسازی تحمیلی والیگارشی، بنیاد غیر دمکراتیک و غیر مدنی احزاب و گروههای سیاسی اجتماعی، باورها و فرهنگ خشونتطلبی فرقهای و قومیتی-زبانی و مذهبی، استمرار حضور و برخورد خشن نیروهای نظامی آمریکایی و همپیمانان آنها در عراق را بررسی کرده است. این مقاله صرفاً بر روی کشور عراق متمرکز میبخشد ویژگی قومیتی و مذهبی این کشور را لحاظ کرده و از اتفاقات و رویدادهای حال حاضر و ایدئولوژی جدید و حاکم در مناطق سنی نشین عراق اشارهای نکرده است و موضوعی که در این پایاننامه تأکید زیادی دارد بعد امنیتی و تأثیرپذیری امنیتی آن بر ایران میبخشد که در این مقاله به آن اشارهای نشده است.
مقاله «قومگرایی و ایجاد نظام سیاسی دموکراتیک در عراق» نویسنده علیرضا ازغندی و صابر کرمی نشریه علوم سیاسی ، پاییز 1386، دوره 4 ، شماره 7 . این مقاله به ویژگی قومیتی عراق پرداخته و گروههای مذهبی فعال در عراق را معرفی میکند و اشاره میکند که قدرت گیری یکی از این گروهها باعث تلاش برای منزوی کردن سایر گروهها شده و این ویژگی قومگرایی نظام سیاسی دموکراتیک متزلزلی را به وجود میآورد. اما این پایان نامه به ویژگی ایدئولوژیکی گروههای فعال عراقی مانور داده و با تمرکز بیشتری به آن پرداخته است.
مقاله، «عراق: مسائل امنیت ملی و نیروهای مسلح (1980 1988)» نویسنده محمود یزدانفام، فصلنامه تخصصی مطالعات دفاع مقدس، شماره 4 بهار 82 این مقاله به مواردی هم چون ویژگی عراق بعد از دستیابی به استقلال در سال 1932، ناامنی و عدم ثبات سیاسی و اینکه حجم مشکلات عراق به دلیل اختلافات داخلی، نسبت به دیگر کشورها منطقه بسیار گستردهتر بوده است میپردازد و همچنین گروههای متعددی که در این کشور هستند که ازنظر نژاد و مذهب، بسیار متنوع بوده و انسجام ملی بسیار اندکی میان آنها وجود دارد و نبود عوامل تشکیل یک ملت که باعث شده تا بخشهای مختلف جامعه عراق اغلب به دلایل شخصی و ایدئولوژیکی، با تأسیس یک حکومت مرکزی مخالفت کنند را بررسی میکند. همچنین به جدایی طولانیمدت عراق از کشورهای همسایه به دلیل ناسازگاریهای ایدئولوژیکی، تفاوتهای نژادی و مذهبی و رقابت بر سر تسلط بر خلیجفارس با ناامنیهای ناشی از مخالفتهای داخلی علیه دولت این کشور همراه شد میپردازد این مقاله اطلاعات زیادی در خصوص ویژگیهای ایدئولوژیکی در اختیار خواننده قرار میدهد اما ویژگی حال حاضر عراق و رفتارهای گروههای پیکارجویی معارض سنی در دوره زمانی جدید را شامل نمیشود لذا این پایاننامه تلاشی خواهد بود برای رفع این مشکل.
پایاننامهها: پایاننامه «ژئوپلیتیک جدید عراق بعد از سقوط صدام و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران» که توسط علی کاظمینی زاده درسال 1391 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار تهیهشده به معرفی کشور عراق پرداخته و تأثیرگذار بودن آن در ایجاد امنیت و یا بیثباتی در منطقه خلیجفارس و به ویژگی متفاوت عراق جدید نسبت به گذشته میپردازد. این در حالی است که نوشتار حاضر تأکید بیشتری بر بحرانهای ایدئولوژیکی عراق و تأثیر آن بر بخشهایی از ایران دارد.
پایاننامه «تنگه هرمز و جایگاه استراتژیک آن در رویکردهای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» از صغری طالبی در دانشگاه شیراز که در این پایاننامه بهجایگاه وضعیت استراتژیک ایران در منطقه اشارهکرده و تحولات منطقه خصوصاً خلیجفارس و تنگه هرمز را بر امنیت ملی ایران بررسی کرده است. در این پایاننامه بهصورت اجمالی به مبحث امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پرداخته و تحولات عراق را صرفاً درزمینهی تأثیرگذاری بر امنیت در حوزه تنگه هرمز میپردازد ولی نگارنده در این پژوهش تأثیر ایدئولوژیکی گروههای معارض موجود در عراق را بر ایران که امنیت ملی را در محیط امنیتش تهدید میکند بررسی و تحلیل میکند.
پایاننامهای با عنوان «تحولات شمال عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران» که توسط ذبیحالله مهری پور در سال 1379 انجامگرفته که در این پایاننامه سعی شده است ضمن تشریح مفهوم امنیت ملی و ارتباط آن با مسائل روابط خارجی، تحولات مناطق کردنشین دو کشور ایران و عراق و تأثیرات آن بر امنیت ملی دو کشور بهویژهایران موردبررسی قرار گیرد. هدف از این پژوهش پرداختن به بعد دیگری از عوامل کردی در تحولات دو کشور عمده منطقه خاورمیانه یعنی ایران و عراق میباشد. در این پژوهش هدف نگارنده بررسی تحولات کردستان بر امنیت ملی ایران میباشد و درواقع سعی شده تا حدودی نگرانیها علایق ایران را در ارتباط با تحولات کردستان عراق موردبررسی قرار دهد، این در حالی است که تلاش اینجانب مختص به کردستان نخواهد بود و تحولات تمامی گروههای معارض در عراق بر ایران بررسی خواهد شد.
پایاننامه «بررسی زمینههای همگرایی واگرایی اقوام عراق بر امنیت ملی ایران» نویسنده آقای محمدمهدی خضر صادقی خرم که در سال 1392 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی تهیهکرده که در آن به معرفی عراق جدید پرداخته که واجد تحولاتی است که تغییر در ساختار قدرت و هویت آن باعث دگرگونیهایی در رویکردهای بازیگران خاورمیانهای شده است. حضور شیعیان و کردها در ساخت قدرت بغداد، حذف رژیم کینهتوز بعثی، تغییر رویکرد «عربی – سنی» به «عربی – شیعی – کردی» در فضای سیاسی عراق، فرصتهای به وجود آمده در عراق جدید در جهت منافع و امنیت ملی ایران است پرداخته است. در این راستا حضور اقوام قومی و مذهبی عراق وحدت و همگرایی این اقوام و نقش بسزای آنها برای اهداف و منافع ایران بررسی میشود. ولی به تحولات جدید و ایجاد گروههای معارض در عراق و تحولاتی که این گروهها ایجاد نمودهاند که موجب ناامنی چه در عراق و چه در ایران شده اشارهای نکرده است.
پایاننامه «تبیین تهدیدات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از سوی کشورهای شورای همکاری خلیجفارس(1380-1390)» که بهوسیله خانم فاطمه خانی در سال1392 در دانشگاه اصفهان – پژوهشکده علوم اجتماعی و اقتصادی تهیهشده که به تبیین تهدیدات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از سوی کشورهای شورای همکاری خلیجفارس(1390-1380) میپردازد. این پایاننامه به بررسی اینکه آیا تهدیداتی از سوی شورای همکاری خلیجفارس و کشورهای این حوزه بر امنیت ملی ایران داشته یا خیر میپردازد و چند کشوری که در این حوزه قرار دارند را موردبررسی قرار میدهد. این پایاننامه توضیح مفصلی در خصوص تهدیدات عراق بر امنیت ایران انجام نداده است . لذا مستلزم کنکاش و بررسی جدید و مفصل است که نگارنده درصدد رفع این نقیصه میباشد.
آثار دیگری مانند پایاننامه (نقش جمهوری اسلامی ایران در پیاده سازی الگوی امنیت مشارکتی دستهجمعی در خلیجفارس) ازمحسن چوپانی رستمی( 1390) و مقاله (ژئوپولتیک عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران) از علی شهبازی (1383)، پایاننامه( نهادهای شیعیان و آینده عراق )از حسن ریوران و … وجود دارد که با بررسیهای انجامشده توسط نگارنده، ارتباط موضوعی خاصی با پایاننامه حاضر نداشتند.
بدینسان نگارنده در این پژوهش به دنبال بررسی وضعیت ژئوکالچری و همچنین عوامل فرهنگی و هویتی و ایدئولوژیکی موجود در عراق میباشد که میتواند در کنار سایر عوامل دیگر در عدم برقراری امنیت در عراق موردبررسی قرار گیرد. تأثیر این بحرانها بر امنیت ملی ایران بهویژه موقعیت گروههای سنی ایران و نوع جهتگیری این گروهها بر امنیت ملی ایران موضوع اصلی این پژوهش است که در آثار فوق موردبررسی قرار نگرفته است.
ه: فرضیه تحقیق
ظهور پیکارجویان معارض در عراق ازجمله بحرانهای هویت ایدئولوژیکی است که بیشتر از بحران هویت قومی، امنیت ملی ایران را با خطر مواجه نموده و امنیت منطقهای ایران را تهدید کرده است. تهدید مزبور در برخی مناطق مرزی ایران که سنی مذهب هستند بهویژه در بلوچستان ایران بروز کرده است، همچنین کردستان ایران را با تهدیداتی مرزی مواجه نموده و حتی امنیت منطقهای ایران را متشنج کرده است و برای نخستین بار ایران را به مقابله دفاعی با آنها در خاک عراق واداشته است.
و: بیان مفاهیم اصلی تحقیق
- امنیت: برای امنیت تعاریف فراوان و متعددی صورت گرفته است که هرکدام بهنوعی درگذشته پیرامون ابعاد نظامی و در زمان حال پیرامون جنبههای دیگر و ازجمله نظامی دور میزند. «امنیت» در لغت به معنای ایمن شدن و در امان بودن است، «آرنولد ولفرز» در تعریف این واژه میگوید: امنیت در یک مفهوم عینی به فقدان تهدیدها نسبت به ارزشهای اکتسابی تلقی میشود. جان هروز میگوید: «امنیت عبارت است از رهایی از تردید، آزادی از اضطراب و بیمناکی و داشتن اعتماد و اطمینان موجه و مستند». در ارتباط با تعریف امنیت مباحث گوناگونی وجود دارد که در این مجال فرصت پرداختن به همه آنان نیست، (امینیان، 1371، 5) ولی شاید بتوان در یک تعریف مختصر امنیت را اینگونه تبیین نمود که امنیت به معنی ایمن شدن، در امان بودن، … یا آرامش و آسودگی، این واژه در اصطلاح: مصونیت از تعرض و تصرف اجباری بدون رضایت است و در مورد افراد به معنای آن است که مردم، هراس و بیمی نسبت به حقوق و آزادیهای مشروع خود نداشته و بههیچوجه حقوق آنان به مخاطره نیفتد و هیچ عاملی حقوق مشروع آنان را تهدید ننماید. این تعریف، امنیت را از جهت حفظ و رعایت حقوق و آزادیهای فردی موردتوجه قرار داده است.
- امنیت ملی: امنیت در معنای وسیع به معنای صلح، آزادی، اعتماد به کار گرفته میشود. از این مفهوم تعاریف زیادی شده است که ذاتاً با مفاهیم نسبی زیادی روبروست. ولی در معنای کلی میتوان گفت که امنیت یعنی رها شدن از خشونت اعمالشده توسط دیگران، یا احساس خشنودی و رضایت نسبت به محیطی که ایجادکننده ناامنی در بین واحدهای درگیر در حوزهی خود است. از طرفی تعاریف بسیاری نیز برای امنیت ملی به کار گرفتهشده است مانند احساس رهایی از ترس، آزادی، احساس ایمنی که هم امنیت روانی و مادی را برای یک ملت در برداشته باشد. که موجب استقلال رأی یک ملت و توانایی مقابله با دخالت بیگانگان در امور داخلی خواهد بود. این مفهوم از موضوعاتی است که به دلیل چندبعدی بودن میتواند در حوزههای متنوعی از علوم (سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، دفاعی و…) قرار گیرد. میتوان آن را احساس آرامش ناشی از اعتماد به توانایی برای حفظ ارزشها و اهداف حیاتی کشور در برابر تهدیدات بالقوه و بالفعل داخلی و خارجی دانست (Cimbeth, 1984, 24).
- ژئوکالچر: اندیشه بررسی و کاوش فرهنگ در پهنهی جغرافیا همیشه از دیرباز مطرح بوده و پیرامون آن صاحبنظران زیادی اظهارنظر کردهاند. ژئوکالچر به موضوع فرهنگ در روابط میان جوامع و کشورها میپردازد. درواقع سیاست بدون وجود فرهنگ درک درست واقعی از محیط اطراف به دست نمیدهد، میتوان این گفته مک لوهان را یادآور شد که جهان مجموعه بههمپیوستهای مانند یک دهکدهی جهانی است. اصطلاح ژئوکالچر از دو واژه ژئو (زمین) و کالچر (فرهنگ) ترکیب یافته است. ژئوکالچر به معنای توجه به عناصری چون فرهنگ، زبان، قومیت و مذهب و به بیان کلیتر فرایند پیچیدهای از تعاملات قدرت، فرهنگ و محیط جغرافیایی است. که طی آن فرهنگ همچون سایر پدیدههای نظام اجتماعی همواره در حال شکلگیری، تکامل، آمیزش و جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین است.
- ایدئولوژی: ازنظر ساخت لغوی واژهای است مرکب از دو جزء ایده و لوژی که ایده به معنی اندیشه ، تصور ، عقیده، نظر، آگاهی و غیره است و لوژی که بهصورت پسوند امروزه معمولاً به معنی دانش و شناسایی بکار میرود و معرف علم است مانند سوسیولوژی (جامعهشناسی) پسیکولوژی (روانشناسی) و… بنابراین ایدئولوژی نیز ازنظر ساختمان لغوی مرادف با دانش و شناخت عقیده یا بهطور خلاصه عقیده شناسی است. شاید کوتاهترین تعریفی که برای ایدئولوژی بتوان ارائه داد آن است که بگویم ایدئولوژی نوعی خودآگاهی است. تعریف دیگر آن است که ایدئولوژی را سیستمی از ایدهها و قضاوتهای روشن و صریح و عموماً سازمانیافتهای بدانیم که موقعیت یک گروه یا جامعه را توجیه و تفسیر مینماید. این سیستم با الهام ، تأثیرپذیری شدید از ارزشها ، جهتیابی معین و مشخصی را برای کنشهای اجتماعی آن گروه یا جامعه پیشنهاد مینماید و ارائه میدهد؛ بنابراین بر اساس تعریف فوق ایدئولوژی در درون فرهنگ بهعنوان مجموعهای کاملاً بههمپیوسته ، هماهنگ و سازمانیافته از ادراکات و ارائهکننده نظرات محسوب میگردد و به همین دلیل میتوان از آن بهعنوان یک سیستم نام برد و از طرف دیگر با در نظر گرفتن طبیعت و جوهر آنکه تجلیبخش نظرات است.
ایدئولوژی بهعنوان ابزار کنش تاریخی نیز محسوب میگردد. درنهایت میتوان گفت ایدئولوژی یک فلسفه زندگی انتخابی آگاهانه آرمان خیز مجهز به منطق میباشد و چیزی که بشر را وحدت و جهت میباشد و آرمان مشترک میدهد و ملاک خیر و بایدونباید برای او میگردد و در معنا عام و خاص بکار برده میشود، اگر در معنای عام بکار رود مترادف مکتب میباشد و مجموعه رهنمودهای کلی مکتب را چه در بعد اندیشه و چه در بخش عمل در برمیگیرد اگر در معنای خاص بکار رود تنها بخشی از مکتب را که به رفتار انسان و دستورالعملهای بایدونبایدها مربوط میشود در این صورت در مقابل جهانبینی خواهد بود.
- بحران (ایدئولوژی): تعریف بحران بهسادگی امکانپذیر نیست ، زیرا در پنجاه سال گذشته علیرغم مطالعات زیادی که درباره بحران انجامشده ولی این تلاشها نهتنها موجب ارائه تعریف شفافی از این مفهوم نشده بلکه آن را پیچیدهتر ساخته است. بهعلاوه انتظار از واژه بحران برای اطلاق بر پدیدههای مختلف و تبیین هدفهای متفاوت بر پیچیدگی این مفهوم افزوده است و ارائه تعریفی جامع از آن را دشوار نموده است ، اما دشواری در تعریف بحران مانع از ارائه تعریف نسبی از آن نمیشود. برخی از دانشپژوهان ، بحران را به معنای فشار، اضطراب، فاجعه، خشونت، فرصت خطرناک یا خشونت احتمالی به کار میبرند.
علوم اجتماعی بحران را اختلال شدید جمعی دربهم ریختگی تعادل گروهی میبیند که در آن عناصر جامعه هماهنگی خود را از دست میدهند. در حوزه پزشکی این مفهوم بهعنوان بروز وضعیتی نامساعد در ارگانیسم بدن است در عرصه سیاست بحران به معنا هنگامهای است که منش و نهادهای ملی بهطور جدی تهدید میشوند. بهعنوانمثال میلروایسکو از بحران چنین تعریفی دارند: موقعیت کوتاهمدت و حاد است ، البته گاه طول مدت آن نامشخص خواهد بود.
اما علاوه بر تعریف بحران این واژه بارها در کنار واژه ایدئولوژی که قبلاً به تعریف آن پرداختهایم بکار میرود که میتوان گفت بحران ایدئولوژی همان فقدان یا ضعف ایدئولوژی حاکم خواه در چارچوب یک جامعه خاص و یا در عرصه روابط بینالمللی میباشد. این وضعیت بهطور مشهودی پس از جنگ سرد بر فضای جامعه غربی حاکم گردیده است. غرب که مدتها ایده کمونیسم را طرف مقابل خود میدید با فروپاشی آن دچار نوعی سرگشتگی وخلاء ایدئولوژیک گردیده و از طرفی اضمحلال درونی لیبرالیسم غربی که بحران معنا و رکودهای اقتصادی بخشی از آن است باعث گردید که در این فضای خالی از رقیب، نظریه پایان تاریخ مبنی بر پیروزی لیبرال دموکراسی غرب متبلور گردد.
- پیکارجویان معارض: افراد و گروههایی که اقدام به رویاروی و فعالیت عملی و تهاجمی علیه امنیت ملی انجام میدهند که در این انگاره مقصود گروههایی است که در عراق علیه دولت مرکزی و اقشار اجتماعی عراق فعالیت میکنند که عبارتاند از جبهه النصره، جماعت انصار اسلام، مردان طریقت نقشبندی، دولت اسلامی عراق و شام (داعش).
- داعش: گروه داعش موسوم به (دولت اسلامی عراق و شام)، در حال حاضر فعالترین و تندروترین گروه تکفیری فعال در مناطق سوریه و عراق به شمار میرود. این سازمان تروریستی با ترکیبی از نیروهای سلفی، وهابی و بعثی از حمایت آشکار و پنهان برخی از کشورها برخوردار است. گروه تکفیری داعش، ابتدا با شعار حمایت از حقوق مردم اهل سنت سوریه، با دولت این کشور وارد جنگ شد اما به دلایل شکستهای پیاپی از ارتش سوریه، از دست دادن شهرها و نقاط استراتژیک تحت تصرف و نتایج انتخاباتهای مردمی در کشورهای عراق، افغانستان با پشتیبانی اطلاعاتی و تسلیحاتی برخی از کشورها، تهاجم گستردهای را علیه کشور عراق آغاز و برخی از شهرها و مناطق مهم این کشور را تصرف کرد.
ز: روش تحقیق و روش جمعآوری اطلاعات
روشی که میتوان برای دستیابی به نتایج علمی در این پژوهش مورداستفاده قرار میگیرد از نوع توصیفی-تحلیلی و روش جمعآوری اطلاعات از نوع کتابخانهای (مقالات و اسناد بایگانیشده و اخبار وقایع روز عراق) میباشد.
|
[دوشنبه 1399-12-25] [ 05:36:00 ب.ظ ]
|
